Ujian formatif ialah ujian yang dijalankan secara berterusan, iaitu semasa pengajaran dan pembelajaran sedang dijalankan. Tujuannya ialah untuk mengenal pasti kelemahan yang wujud semasa pengajaran dan pembelajaran. Dapatan daripada ujian formatif ini akan memberi maklum balas kepada guru dan dengan itu guru dapat membaiki dari segi pengajarannya dan memberi tumpuan yang lebih pada tajuk-tajuk yang menimbul kesulitan kepada pelajar.
Oleh itu ujian formatif adalah penting untuk menentukan sesuatu kursus atau program itu berkesan dan menepati matlamat yang ditentukan. Ujian yang boleh dibentuk dan ditadbir secara formal atau tidak formal bagi mengesan kemajuan atau penguasaan murid terhadap sesuatu pembelajaran. Ujian ini juga bertujuan Mengenal pasti tahap penguasaan dan kemajuan murid dan seterusnya mengambil langkah susulan bagi membaiki kelemahan yang wujud.
Ujian ini dapat dijalankan secara formal,iaitu pentaksiran pensel-kertas yang melibatkan kemahiran bahasa. Dimana murid perlu menguasai kemahiran membaca dan memahami dan kemahiran menulis,ujian lisan adalah terkecuali daripada pentaksiran pensel-kertas ianya hanya melibatkan kemahiran kognitif. Selain itu ujian ini juga dapat dijalankan secara tidak formal iaitu melalui pemerhatian, soal jawab, tugasan, latihan.
Ujian ini juga boleh dibuat secara individu atau dalam kumpulan. Contoh ujian formatif ialah ujian yang guru beri di bilik darjah seperti ujian ringkas, kuiz, kerja rumah untuk mengetahui tahap kebolehan pelajar. Ujian ini dapat membaiki kelemahan murid serta merta dengan mengulang semula topik pembelajaran iaitu melalui aktiviti pemulihan,serta menjalankan aktiviti pengukuhan iaitu melalui aktiviti pengayaan
Ujian sumatif ialah ujian yang dijalankan di akhir sesuatu kursus atau program, iaitu selepas beberapa topik pembelajaran atau pada pertengahan atau akhir penggal persekolahan. Ujian sumatif ialah ujian yang dijalankan secara formal bagi mengesan pencapaian murid dalam tempoh tertentu persekolahan.
Ujian ini bertujuan untuk memperoleh maklumat tentang pencapaian pelajar pada kursus itu, atau untuk mengetahui setakat mana keberkesanan program yang telah dijalankan itu. Selain itu tujuan ujian sumarif adalah untuk mengenal pasti pencapaian pelajar untuk beberapa topik pembelajaran dan seterusnya memberikan skor dan gred pencapaian pelajar.
Ujian sumatif juga diguna untuk tujuan persijilan. Contoh ujian sumatif ialah ujian pada peperiksaan UPSR, PMR, SPM dan STPM. Ujian ini dibuat secara formal ianyan melibatkan ujian pensel-kertas dan lisan. Ujian sumatif dijalankan secara berkumpulan biasanya di suatu tempat yang telah ditetapkan.
Selain daripada itu ujian ini adalah bertujuan untuk menempatkan murid mengikut kumpulan pencapaian yang sesuai. Ujian ini juga memberikan pengiktirafan kepada pelajar dengan pembahagian sijil, hadiah dan sebagainya.
